3 Sirens als symbool voor betovering, verleiding, dodelijk gevaar. Aan dit beeld van lindenhout werkte ik met tussenpozen in 2024. De Sirens doken voor het eerst op in de Odyssee, waarin Homerus vertelde over de reizen over de Middellandse Zee door de Griekse held Odysseus.
3 Sirens, als symbool van betovering en dodelijke verleiding.
Sirens, oftewel Sirenes, waren vrouwen die vanaf een eiland in de Middellandse Zee zeevaarders verleidden met hun goddelijke gezang. De Griekse schrijver Homerus vereeuwigde deze dodelijk gevaarlijke wezens in zijn ‘Odyssee’.
Ik heb er het boek op nageslagen. In de vertaling van 1981 van Atheneum – Polak & Van Gennep lees ik op pagina 528 hoe de vrouwen ook Odysseus naar de hoge rotsen van hun eiland wilden lokken, staande op hun ‘knekelveld’ van botten en schedels. De held was echter vooraf gewaarschuwd door de godin Circe. Hij legde daarom een plan voor aan de bemanning van zijn schip. ‘Bindt mij rechtop vast aan de mast in knellende touwen, zodat ik me niet kan verroeren’, zou Odysseus volgens Homerus bevolen hebben.
Zo naderden ze eerst zeilend en daarna roeiend het eiland van de twee Sirenes. Odysseus sneed met een zwaard stukjes was af en kneedde de brokjes tot ze zacht werden. Een voor een stopte hij zijn ‘makkers’ de was in de oren, zodat ze niets meer zouden kunnen horen. Op hun beurt bonden ze hun kapitein stevig vast aan de mast.
‘Luister naar ons gezang’
Zodra ze binnen gehoorsafstand waren, begonnen de vrouwen hun gezang: ‘Kom hierheen, onvolprezen Odysseus, beroemdste held van de Grieken! Leg aan met uw schip en luister naar ons beider gezang’. Odysseus vergat onmiddellijk alle waarschuwingen en probeerde met zijn wenkbrauwen de bemanning ertoe te bewegen hem los te maken. Maar de mannen roeiden stug verder, voorbij het eiland.
De vertelling resoneert tot op de dag van vandaag, ook al veranderden de Sirenes in de loop van de eeuwen volledig van gestalte. Op schilderijen zoals die van John William Waterhouse uit 1891 kregen ze vleugels alsof het engelen waren. Later kregen ze zelfs een vissenstaart. De zeemeermin was geboren, nog steeds verlokkelijk, maar niet meer omdat ze zo mooi zong. Een van de mooiste moderne adopties van het epische gedicht van Homerus is die van de gebroeders Joel en Ethan Coen in hun film ‘Brother, Where art thou’.
3 Sirens door de gebroeders Coen, wassend en zingend in de rivier.
De Sirens zijn in deze briljante ‘roadmovie’ niet meer met z’n tweeën, maar staan met zijn drieën in de rivier, waar ze al zingend de was schrobben. ‘Go to sleep, you little baby’, zingen ze. En ja, George Clooney en zijn ‘Soggy Bottom Boys’ gaan voor de bijl.
Homerus gaf in zijn vertelling geen beschrijving van het uiterlijk van deze mythische wezens. Daarom voelde ook ik me vrij er een eigen interpretatie aan te geven. Als uitgangspunt nam ik een prachtige cover-illustratie van Olivia Ettema voor P+ (het medium over duurzame ontwikkelingen) over menselijke ecosystemen. Olivia beeldde dit thema uit als een cirkel van in elkaar verstrengelde figuren. Ik plukte daar twee vrouwen uit op kekke laarsjes. Verleidelijk genoeg, die dames, maar ook weer niet zo om afkeurende reacties uit Woke-kring te krijgen als: ‘Niet OK!’.
Gereed om op te stijgen
Mijn twee sirenes van lindenhout kregen bovendien abstracte Picasso-achtige handen mee, waarmee ze een derde Sirene omhooghouden. Deze voorzag ik als enige van engelenvleugels, alsof ze gereed is om op te stijgen, op weg naar argeloze slachtoffers.
De Sirenes zijn gesneden in driekwart-reliëf, zodat er platte vlakken overbleven om ze op een achtergrond te kunnen plaatsen. Dat werd een ‘zonneschijf’ van mahonie, voor mij door Hans van Wijk gedraaid uit de afgebroken toog van een bar. Afwerking van de zonneschijf met 24-karaats bladgoud. Spotje erop, zodat de Sirenes als insecten om een lamp lijken te draaien. De opper-Siren bewerkte ik nog met een gasbrander. De verkoolde toplaag schuurde ik grotendeels weg, maar niet overal. Lelijk verbrande stukken zoals in haar lange paardenstaart herstelde ik met twee componenten kneedpasta verguld met goud.
Domeinnaam Dendroism.com vastgelegd
Het werd een project waar ik in 2024 een jaar aan werkte, met flinke onderbrekingen. Ik wilde meer dynamiek in mijn houtsnijkunst proberen te brengen. Houten beelden blijven zo vaak plomp en massief, zo dicht nog bij hun oorspronkelijke stuk boomstam. Dat doel is aardig bereikt, hoewel ik ook tot de slotsom ben gekomen dat wat meer geabstraheerde beelden langer boeiend blijven om naar te kijken, dan wat al te precies uitgewerkte figuratieve voorstellingen.
Ook wil ik veel meer de verhalen die het hout zelf al vertellen voorop gaan stellen. Aan het einde van dit jaar 2024 kwam ik dan ook uit op een nieuwe term, om deze richting aan te duiden: dendroism. ‘Dendron’ is het Oudgriekse woord voor ‘boom’.
De domeinnaam is al vastgelegd: dendroism.com, met pagina’s op Facebook en Instagram onder dezelfde naam. In 2025 ga ik dit verhaal invullen met oud en vooral met veel nieuw werk.
Jan Bom
19 januari 2025
