De houten afgodsbeelden uit de Bijbel zijn lang niet zo bekend als Het Gouden Kalf. Toch wekten ze in het Bijbelboek Jeremia opnieuw de woede van God op. Zo staan het in het bijbelboek Jeremia, dat veel recenter is dan Exodus. Daarin speelde het Gouden Kalf een belangrijke rol.
Het Gouden Kalf van het Filmfestival in Utrecht
We lezen Jeremia 10 vers 3 tot en met 5, gebaseerd op een moderne Bijbelvertaling.
“3 Want de gewoontes van de volken zijn niets waard; een stuk hout wordt in het woud gehakt, door een ambachtsman bewerkt met een bijl,
4 met zilver en goud versierd, en vastgezet met hamer en spijkers zodat het niet omvalt.
5 Ze zijn als een vogelverschrikker in een komkommerveld: ze kunnen niet spreken, ze moeten gedragen worden, want lopen kunnen ze niet. Vrees ze niet, want kwaad doen kunnen ze niet. En goed doen ze evenmin.”
‘Leert den weg der heidenen niet’
Het is in de nog altijd prachtige Statenbijbel-vertaling waarin de oudtestamentische God der wrake op hermetische wijze laat weten wat hij van deze afgodsbeelden vindt.
“2 Zo zegt de HEERE: Leert den weg der heidenen niet, en ontzet u niet voor de tekenen des hemels, dewijl zich de heidenen voor dezelve ontzetten.”
Met andere woorden: Doe andere volkeren niet na en schrik niet van tekenen aan de hemel, ook zijn die andere ongelovigen daar wel bang voor. De waarschuwing heeft te maken met het geloof in natuurgoden. Ook de eerste landbouwers waren erg afhankelijk van het weer. Een radio of website die weersvoorspellingen deed bestond toen nog niet, vanzelfsprekend.
Ik vind het erg jammer dat deze historische houten beelden niet bewaard zijn gebleven. Het zouden nu bijzondere museumstukken-met-een-verhaal zijn geweest. Er kan alleen naar hun vorm geraden worden. Ze moeten er robuust en indrukwekkend uitgezien hebben, ook door de gouden versieringen. Mogelijk waren het menselijke of dierlijke figuren. We zullen het nooit zeker weten.
Terwijl Mozes op de berg zat
Wel staat vast dat afgoderij niet makkelijk te onderdrukken was. De profeet Jeremia leefde rond de 7e -6e eeuw voor Christus. Dat was lang na de tocht door de woestijn die Mozes ondernam, een tocht met zoveel vertwijfeling dat de Israëlieten het geloof in die ene God verloren. Ze grepen terug op een ‘vruchtbaarheidssymbool’ van animisten, volkeren met het geloof dat bomen, rivieren, bergen, en andere natuurlijke elementen bezield zijn met geesten of zielen.
Dat Gouden Kalf is terug te vinden in het oudere Bijbelboek Exodus 32 waarin Mozes de hoofdrol speelt. Het is een overlevering waarvoor geen historische bewijsvoering voor bestaat, maar het verhaal is prachtig. Terwijl Mozes op de berg Sinaï de Tien Geboden uithakte in een platte steen, maakten de Israëlieten onder leiding van Aäron een gouden kalf en aanbaden het. Toen God dit zag en Mozes weer naar beneden stuurde, werd deze woedend. Hij brak de ‘stenen tafelen met de geboden’ en vernietigde ook het Gouden Kalf. Vervolgens strafte hij degenen die betrokken waren bij deze ‘afgoderij’.
De Egyptisch stiergod Apis, aanbeden in Memphis.
Hoe dit Gouden Kalf er ongeveer uit moet hebben gezien is wél te raden. De Israëlieten hadden vele generaties in Egypte gewoond, waar in Memphis de god Apis, een heilige stier, vereerd werd. Het Gouden Kalf zou qua stijl beïnvloed kunnen zijn door de Egyptische kunst, mogelijk met een robuuste, krachtige uitstraling en een gestileerde vorm die typerend was voor Egyptische afbeeldingen van heilige dieren.
In Kanaän, het beloofde land, waren stieren en kalveren ook symbolen van kracht en vruchtbaarheid. Ze werden vaak geassocieerd met Baäl, een van de belangrijkste goden van de regio: ook weer een symbool van vruchtbaarheid.
Uit het autoraam gemikt
Hoe dan ook, Het Gouden Kalf moet een fors beeld geweest zijn, samengesteld uit de omgesmolten gouden sieraden van de woestijnreizigers, tijdens een tocht die vele tientallen jaren zou hebben geduurd.
Voor het jaarlijkse Filmfestival in Utrecht maakte de beeldhouwer Theo Mackaay (1950) een nieuw kalf, dat wordt uitgereikt aan de prijswinnaars. Soms wordt zo’n beeld geveild. Het levert dan bedragen als 1.600 euro op. Maar ook in deze tijden wordt het beeldje niet door iedereen gewaardeerd. Prijswinnende acteur Rijk de Gooijer gooide zijn winnende Gouden Kalf op de snelweg uit de opengedraaide raampje van de auto. Die actie werd zelfs op film vastgelegd en is nog steeds op YouTube te zien.
Jan Bom
Reacties zijn gesloten.