Ellsworth Kelly creëerde spirituele totempalen. Niet zoals de First Nations van de Amerikaanse westkust met vogelfiguren, maar volkomen abstract van vorm. Met een lichte curve gaf hij het hout nog wat beweging mee, waardoor het kunstwerk iets natuurlijks kreeg.
Deze houten ’totempaal’ ‘Untitled’ van Kelly is maar liefst 5,49 meter hoog.
In het oeuvre van deze beroemde Amerikaanse kunstenaar (1923 – 2015) is het aantal kunstwerken van hout beperkt. Hij maakte er niet meer dan 30, verspreid over een lange periode tussen 1958 en 1996. Al deze werken noemde hij ‘totems’, het Indiaanse teken dat iemand erfde vanuit de eigen familie. Dat kan een plant, een object of een dier zijn. Het hoge staande houten beeld dat Kelly in 1968 maakte komt nog het meeste overeen met een echte totempaal, maar bleef zonder naam: ‘Untitled’.
Ik zag dit enorme beeld van 5,49 meter (216 inch) in het Rijksmuseum in Amsterdam, in de overzichtstentoonstelling van Kelly, in oktober 2021. Ook al werkte ik toen zelf nog niet met hout, dit fascinerende werk hield me lang staande. Dat gold zeker niet voor al zijn andere kunstvormen zoals de in roestvrij staal uitgevoerde panelen of zijn felle kleurenstudies.
Subtiliteit van honderd jaar
Hout boeit. Dat vond de kunstenaar zelf ook. Ooit gevraagd waarom het medium hout hem aantrok, antwoordde hij: “Het oog neemt het in een seconde op. Maar de tekening in het hout heeft er honderd jaar of langer over gedaan om zo te worden. Alles dat er zo lang over doet om te groeien, biedt ons mogelijkheden.”
Ellsworth liet zijn houten beelden dan ook zo natuurlijk mogelijk, zonder gedetailleerde ingrepen met guts, burijn of andere gereedschappen. Niets kon de natuurlijke staat van het hout zelf overtreffen, was zijn overtuiging. Niets kon de subtiliteit van een grillige houtnerf verbeteren.
Al zijn werken in hout werden eenmaal verzameld en in 2012 in Boston tentoongesteld, vergezeld van een catalogus. Ellsworth was erg te spreken over deze expositie. Het Museum of Fine Arts bracht hem terug naar zijn jaren op de kunstacademie, die aan dit museum verbonden is. Met een stralend humeur maakte hij grapjes over de enorme egale houten oppervlakken van zijn werken. “Ik plak geen fineer over het hout omdat ik er geen meubelstukken van wil maken”, zei hij.
Chinese landschapsschilderijen
Ellsworth had geen voorkeur voor een bepaalde houtsoort. Hij werkte in berkenhout, iep, mahonie, esdoorn, rode en witte eik, padouk, redwood, sapele, esdoorn, sycamore, teak, walnoot, wengé en zebrano. De tekening in het hout was voor hem het uitgangspunt voor de uiteindelijke vorm van zijn werk. Over het beeld in sapele zei hij: “Dit herinnert me altijd aan Chinese landschapsschilderijen.”
Hoe koud en hard zijn metalen beelden ook waren, hoe fel ook de kleuren van zijn geschilderde werken, volgens Ellsworth was de natuur altijd zijn inspiratiebron, zelfs zijn ‘toetssteen’. Natuurlijke vormen verschijnen dan ook impliciet in zijn totems. Hij hield van het Franse woord ‘Concorde’ (harmonie, eensgezindheid, vrede) dat hij had opgepikt in zijn jonge jaren in Parijs. In de Franse context wordt het woord vaak geassocieerd met samenwerking en vrede tussen mensen of landen. Kelly behoorde tot de geallieerde bevrijders die landden op de kust van Normandië. Zijn specialiteit: camouflagekleding ontwerpen.
De titel van dit werk van Ellsworth uit 1984: Diagonal with Curve XV
Curator Brenda Ricardson van de tentoonstelling in Boston noteerde: ‘Ellsworth Kelly weet dat leven en kunst beiden fundamenteel spirituele ervaringen zijn. Zijn totems getuigen van deze overtuiging’.
Jan Bom, 10 oktober 2024
