Jeff Koons liet kitsch uitvergroten en presenteerde het als kunst in musea.
De laatste grote aankoop van een groot houten kunstwerk door het Stedelijk Museum in Amsterdam is alweer van ruim 30 jaar geleden (1988): ‘Ushering in Banality’ van Jeff Koons (1955).
De Amerikaanse kunstenaar bedacht de voorstelling niet. Hij sneed ook het beeld niet zelf. Dat deed ene Franz Wieser. De ambachtsman mocht wel zijn naam op de voet van het uitvergrote kitschbeeld zetten.
Het is een enorm roze varken van 1 meter hoogte, begeleidt door twee cherubijntjes en voortgeduwd door een ander kinderfiguurtje. Jeff Koons zag het goedkope beeldje, zoals er zovele als interieurdecoratie dienen. Hij besloot dat het perfect paste in zijn oeuvre waarin hij provocerend de relatie tussen kunst en kitsch aan de orde stelt. Waarom zou kitsch niet mooi zijn? En liet het uitvergroten.
Directeur Wim Beeren heeft het geweten, toen hij voor deze uitvergrote Biedermeier-voorstelling 250 duizend gulden (!) neertelde. Zijn critici verweten hem geldsmijterij. Hoe kun je zoiets banaals exposeren? De titel hielp ook al niet mee: ‘Ushering in banality’. Geen woord over het prachtige ambachtelijke snijwerk van de maker, de fraaie groeven van zijn bijtel waaruit het materiaal hout tevoorschijn komt door het pastel van de verf.
Het beeld bracht bij het kunstminnende publiek geen vraag naar meer moderne houten beelden op gang. Ook de kunstbijbel Janson’s, die Koons als kunstenaar hoog heeft zitten, koos niet voor dit houten beeld maar voor een illustratie van een porseleinen Michael Jackson met chimpansee, gebaseerd op een foto. Het was Koons dan ook helemaal niet om het materiaal hout te doen, maar om een uiting die moest laten zien hoe de kunstmarkt functioneert. Hoe verschilt kunst van de populaire cultuur en hoe wordt smaak gevormd? Commercie, markt, winst, dat waren in de jaren tachtig van de vorige eeuw de thema’s van het ‘post-modernisme’.
Het Stedelijk hoeft overigens helemaal geen spijt van de aankoop te hebben. Op internet is te volgen hoe het houten varken de wereld over ging reizen, waar het tot in Mexico toe exposities opvrolijkte. Het kwam zelfs ter bescherming in een plexiglas kist te staan.
En hoe is het de houtsnijder Franz Wieser vergaan? Op internet is over de maker verder niets terug te vinden. Ook de pagina van het Stedelijke Museum over hem is leeg. De houtsnijder verdween weer in de anonimiteit.
Het Stedelijk over ‘Ushering in Banality’ van Jeff Koons
