Man Ray vernietigde het oog van Lee Miller, bevestigd aan de omgekeerde slinger van een metronoom. Zijn muze en mede-fotografe had hem verlaten. Daarom ging dit surrealistische houten beeld vergezeld van de instructie: ‘sla het in één klap kapot’.
Man Ray vernietigde het oog van Lee Miller, dat hij op de slinger van een houten pendule had geplakt.
De Amerikaan Man Ray (geboren als Emmanuel Radnitzky, 1890 – 1976) maakte in het Parijs van de jaren ’20 van de vorige eeuw de overgang van dadaïsme naar surrealisme mee. Dat is ook te zien aan dit beeld met de titel ‘Indestructible Object (or Object to Be Destroyed)’.
Veel Dadaïsten werkten met toevallig gevonden voorwerpen, die toevallig ook nogal eens van hout waren. De Duitse kunstenaar Jean Arp maakte collages van ruwe houten vormen. Ook is er het beroemde wiel van de surrealist Marcel Duchamp, bevestigd op een houten stoel. Net als Duchamp nam Man Ray een al bestaand voorwerp als uitgangspunt: geen urinoir, maar een houten metronoom. Daar projecteerde hij al zijn gevoelens op, die hij voor zijn assistente Lee had gevoeld en na de breuk voelde.
Instructies voor vernietiging
Het beeld bestond al, toen de liefdesrelatie in 1932 op dramatische wijze eindigde. Man Ray verving daarna de originele foto van een oog voor een uitsnede van het amandelvormige oog van Miller. En hij schreef er instructies bij. Ook weer in lijn met het surrealisme dat onder de Franse schrijver André Breton zou gaan beginnen als een literaire stroming.
Hier nog een liefdespaar, Lee Miller en Man Ray voor een schiettent.
In de instructies wordt opgeroepen om het beeld radicaal te vernietigen. ‘Snijd het oog uit de foto van iemand die geliefd is geweest maar niet meer wordt gezien. Bevestig het oog aan de slinger van een metronoom. Regel het gewicht op het gewenste tempo. Blijf doorgaan tot de grens van het uiterst draagbare is bereikt. Probeer dan met een goed gemikte slag van een hamer het geheel in één klap te vernietigen’.
Dit moet ook inderdaad zijn gebeurd. De pendule die bij het 100-jarig bestaan van het surrealisme in het Moma in New York getoond werd is een replica uit 1964. De originele pendule van Man Ray is niet meer.
Een strijkijzer als spijkerbed
Het mocht schuren bij Man Ray. Zo maakte hij in 1921 een ander beeld van een gietijzeren strijkijzer, met op het glijvlak een rij pinnen, als op een spijkerbed. Hij gaf het beeld cadeau en noemde het beeld dan ook ‘The Gift’.
Beroemder is Man Ray geworden door zijn experimentele fotowerk. Ook daar was Lee Miller belangrijk bij, als zijn fotografie-assistente. Door een schrikreactie in de donkere kamer (een muis?) ontdekte zij zelfs de bijzondere effecten van een te vroeg belichte foto. Zo hielpen ze de fotografie als kunstmedium te vestigen binnen Dada- en surrealistische kringen. Fotografie kwam als medium op gelijke voet te staan als de schilder- en beeldhouwkunst.
Een foto die het einde van de Tweede Wereldoorlog markeerde: Lee Miller in de badkuip van Hitler.
Lee Miller vestigde zich als fotograaf en volgde voor het tijdschrift Vogue als enige vrouwelijke ‘combat photographer’ de geallieerde troepen die Europa van de Nazi’s bevrijdden. Haar foto’s van de concentratiekampen schokten de wereld. Maar nog beroemder werd de foto die een collega-fotograaf van haar maakte toen ze naakt in bad zat. Niet alleen omdat Lee nog steeds een prachtig fotomodel was. Het was de badkuip van Adolf Hitler. En daarmee werd de foto een iconisch beeld dat het einde van de Tweede Wereldoorlog symboliseerde.
Maar dat is een ander verhaal en gaat niet over kunstenaars die werken in hout.
Oversteek Dada naar Surrealisme
Over de houten pendule zou je dus kunnen beweren dat Man Ray hiermee hoogstpersoonlijk de oversteek maakte van het toeval en de welbewuste onzin van Dada naar de psychologische ontdekkingsreizen in het onderbewuste van het surrealisme.
Jan Bom, 31 oktober 2024
