Was het een speeltje van een kind? Of was het een ritueel beeldje, gebruikt door een sjamaan om de goden gunstig te stemmen? Met een handgreep om dit ‘Mannetje van Willemstad’ beter vast te kunnen houden? We zullen het nooit zeker weten.
Vast staat wel dat het eikenhouten beeldje 7.500 jaar oud is. Het is daarmee het oudste cultuur-historische houten voorwerp dat ooit in Nederland werd gevonden: 12,5 centimeter hoog, kleiner dan een hand.
Het was op 21 april 1966 bij de bouw van de van de Volkeraksluizen bij West-Brabant dat het mannetje werd gevonden, acht meter onder de waterspiegel. Het stak tussen de wortels van een eikenboom, die door een snelle stijging van de waterspiegel ook goed geconserveerd was gebleven. Bovenop het beeld lag een dikke laag veen. Door net zo’n beschermende veenlaag werd ook het veel oudere beeld ‘Shigir Idol’ van 11.600 jaar geleden uit Rusland goed bewaard. Dat is het oudste houten beeld ter wereld.
Kort na de IJstijd
Het Mannetje moet daar doelbewust zijn geplaatst, of verstopt, zo in de midden-steentijd (mesolithicum, 8800-4900 v. Chr.). Het was de tijd van jagers-verzamelaars, die daar bij het latere Willemstad ongetwijfeld ook vis vingen. De herkomst van het hout is met behulp van een radiokoolstofdatering (C14) bepaald op rond 5400 v. Chr. Ook elders in Noordwest-Europa zijn uit deze periode afbeeldingen van mensen gevonden. Het houten beeldje is dus uniek voor Nederland, maar niet voor de rest van Europa.
Van de eerste jager-verzamelaars die door de Lage Landen trokken weten we dat de doden na tal van riten in een graf werden bijgezet. Een sjamaan, oftewel een priester/tovenaar, gebruikte verschillende voorwerpen om contact te onderhouden met de spirituele wereld. Het Mannetje zou dus een ritueel voorwerp geweest kunnen zijn.
Jagers in de moerassen
Maar het kan evengoed een speelpopje zijn geweest, door een jager met een scherpe steen gesneden voor een kind. Uit studies naar gemeenschappen van jager-verzamelaars in Noord-Amerika is bekend dat allerlei rijkversierde voorwerpen een decoratieve en symbolische functie hadden. Uit Nederland kennen we bijvoorbeeld stenen uit die tijd waarop geometrische motieven of afbeeldingen van mensen zijn gegraveerd. In de Noordzee is een gegraveerd voetbeen van een bizon gevonden.
Willemstad lag in de steentijd in een groot moerasgebied, dat het hele westen van Nederland omvatte. De moerassen waren rijk aan voedsel, maar onherbergzaam om in te wonen. De bewoners zochten daarom hogere gebieden op, zogenaamde ‘donken’. Plaatsnamen in onder andere Noord-Brabant herinneren hier nog aan, zelfs in de carnavalsbenaming van Den Bosch: Oeteldonk.
Het beeldje staat tentoongesteld in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Het Mannetje kwam ook in beeld in de eerste aflevering van de fraaie tv-serie ‘Het verhaal van Nederland’ (op 8 minuten 44 seconden). Deze aflevering is terug te kijken op NPO Start.
