Intrigerend nieuws. In een grot in Marokko werden 33 kralen van schelpen gevonden, die zo’n 150 duizend jaar oud moeten zijn. Het zouden de eerste sieraden ter wereld zijn. Maar is dat wel zo? Zouden de eerste versierselen niet van hout zijn geweest? Ongetwijfeld. Maar zeker weten zullen we dat nooit. Hout vergaat, want het is van organisch materiaal. Hout rot weg.
Dat is een belangrijk verschil met beeldjes die uit het ivoor van de slagtand van een mammoet zijn gesneden. Ook voorstellingen die diep in rotsen zijn gekerfd kunnen de eeuwen doorstaan, net als schilderingen in grotten. Zelfs de eerste sieraden ter wereld, kralen gemaakt van schelpen en gevonden in een grot bij de Marokkaanse stad Essaouira, zijn na 150 duizend jaar nog steeds intact. Maar hoe logisch is het, dat de eerste mensen of mensachtigen om te beginnen een tak van een boom uitkozen om daar met een scherpe steen iets in te kerven?
Het was dan ook een grote verrassing dat er in Rusland toch nog een enorm houten beeld werd gevonden dat zo’n 11.600 jaar geleden gemaakt moet zijn. Het kreeg de naam ‘Shigir Idol’. Het werk stamt uit het ‘mesolithicum’, het midden van de steentijd, die volgde na de IJstijd. Het is daarmee twee keer zo oud als Stonehenge en de piramiden van Egypte. En ook net iets ouder dan de beroemde tempelstenen in het Turkse Göbekli Teple, die zo’n 11 duizend jaar geleden uitgehakt moeten zijn. In die stenen zijn vogels en dieren te zien, zoals wilde zwijnen, een buffel en een vos.
Een landmark van vier meter hoog
Het vier meter hoge Russische beeld was in 1890 door goudzoekers gevonden, op vier meter diepte in turf goed geconserveerd, bij de stad Kirovgrad. Recent ‘carbon dated’ wetenschappelijk onderzoek stelde de echte leeftijd van het beeld vast. De hoge sculptuur stelt een mens voor en doet in de verte aan een totempaal denken, de cultuurvorm van de indianenstammen aan de westkust van Canada. Onderzoekers vonden maar liefst zeven verschillende gezichten in het beeld. Zouden zij de spirituele wereld uit die tijd hebben verbeeld? Stond het beeld op een centrale plek waar de verzamelaars en jagers uit die tijd samenkwamen? Was het een landwijzer? Of een grenspaal, om een territorium af te bakenen?
Wat jammer dat alle nog oudere houten beelden in de loop van de geschiedenis verloren zijn gegaan. Het had ons nog zoveel meer kunnen vertellen over de belevingswereld van die eerste mensen of mensachtigen op aarde. Nu begint de geschiedenis van de beeldende kunst in Rusland met uit ivoor gesneden figuren, zoals de ‘Venus van Kostenky’, die ongeveer 22 duizend jaar voor Christus moet zijn gemaakt.
Een houten speerpunt van 420 duizend jaar geleden
Op andere plaatsen in de wereld werden overigens nog veel oudere culturele uitingen gevonden. In grotten Madhya Pradesh, Centraal-India getuigen koepelachtige vormen daarvan. Deze dateren van wel 700 duizend jaar voor Christus. De ‘Venus van Berekhat Ram’, gevonden in de heuvels van Golan tussen Syrië en Israël, moet minstens 230 duizend jaar voor Christus uit steen zijn gevormd – maar het kan ook zomaar honderdduizenden jaren ouder zijn. In dat geval is dit symbool van vruchtbaarheid niet door ‘onze’ mensensoort ‘Homo sapiens’ gemaakt, maar door uitgestorven voorgangers, zoals de ‘Homo habilis’ die in Zuid-Afrika ook al werktuigen van steen maakte.
Zouden deze eerste mensachtigen het houten heft van hun primitieve stenen bijlen hebben versierd met een figuurtje of symmetrische figuren, zoals in de ‘ribbenkast’ van de ‘Shigir Idol’? Zeker is dat ze speren hebben uitgesneden om mee op jacht te gaan. De oudste houten speerpunt is de 420 duizend jaar oude ‘Clacton Spear, gevonden in Clacton-on-Sea in het oosten van Engeland. Ook de makers hiervan waren vroege voorgangers van ons, de ‘Homo heidelbergensis’. Ze waren al zo slim om de punt van de speer in het vuur te houden om deze daarna makkelijker en sneller scherp te kunnen maken. Dat was wel nodig ook, voor het geval ze een holenbeer of een holenleeuw tegen het lijf zouden lopen.
Een mooi verhaal over de Shigir Idol is te lezen in de New York Times.
